Những yếu tố bất lợi đối với môi trường kinh doanh của các doanh nghiệp dân doanh và một số đề xuất

 

TS. Nguyễn Đình Tài

 

1. Một vài nét về sự phát triển khu vực kinh tế dân doanh

Việc ban hành Luật doanh nghiệp mới đầy đủ và hoàn thiện hơn cho khu vực kinh tế tư nhân vào tháng 6 năm 1999 có hiệu lực từ ngày 1 tháng 1 năm 2000 đã tạo ra một bước đột phá trong công cuộc cải cách kinh tế đang diễn ra tại Việt Nam. Nhờ vào việc xoá bỏ thủ tục cấp phép thành lập doanh nghiệp, huỷ bỏ 152 loại giấy phép kinh doanh, đơn giản hoá thủ tục hành chính trong khâu đăng ký kính doanh nên chỉ trong vòng 4 năm qua (2000-2003) đã có 76.000 doanh nghiệp mới thành lập (trong khi đó trong 9 năm 1991-1999 chỉ có 45.000 doanh nghiệp thành lập); đưa tổng số doanh nghiệp đăng ký của khu vực tư nhân ở VN lên trên 120.000 doanh nghiệp. Số doanh nghiệp đăng ký thành lập trung bình hàng năm hiện nay bằng 3,75 lần so với trung bình hàng năm của thời kỳ 1991-1999. Cũng trong 4 năm qua, số vốn đăng ký huy động được gần 120.000 tỉ đồng, khoảng 1,6 triệu chỗ làm việc mới đã được tạo ra nhờ các doanh nghiệp, hộ kinh doanh cá thể mới thành lập và mở rộng quy mô kinh doanh theo Luật Doanh nghiệp; đưa tổng số lao động trực tiếp làm việc trong các doanh nghiệp dân doanh xấp xỉ bằng tổng số lao động trong các doanh nghiệp nhà nước[1]; và tổng số lao động làm việc trong doanh nghiệp của tư nhân và hộ kinh doanh cá thể lên đến khoảng hơn 6 triệu người, chiếm hơn 16% lực lượng lao động xã hội.

Tuy nhiên, doanh nghiệp dân doanh nói chung còn nhỏ và phát triển không đồng đều cả về vùng lãnh thổ và ngành, nghề kinh doanh. Số lượng doanh nghiệp bình quân đầu người cũng còn rất thấp, bình quân gần 800 người dân mới có một doanh nghiệp (gồm cả DNNN và doanh nghiệp FDI). Khu vực kinh tế tư nhân của Việt Nam vẫn còn nhỏ, non nớt, thiếu vốn, công nghệ và chưa có sức cạnh tranh.

Để khu vực kinh tế này phát triển lớn mạnh hơn, cần phải giải quyết ba nhóm vấn đề sau: (1) Tạo ra một môi trường mở hơn thông qua các chính sách và các biện pháp hỗ trợ đa dạng cho khu vực kinh tế này; (2) Nâng cao năng lực hoạt động kinh doanh của các doanh nghiệp, công ty tư nhân; (3) Giúp khu vực kinh tế còn non trẻ này có đủ sức cạnh tranh trong bối cảnh hội nhập quốc tế.

2. Những yếu tố bất lợi đối với môi trường kinh doanh

2.1. Những vấn đề còn tồn tại trong thủ tục thành lập doanh nghiệp và cấp phép

Mặc dù các thủ tục thành lập doanh nghiệp cũng như các thủ tục đăng ký đã được đơn giản hoá nhưng không phải mọi chuyện đã trở nên dễ dàng và thuận lợi hơn. Dưới đây là một số những trở ngại còn tồn tại và những vướng mắc do hướng dẫn dưới luật gây ra:

- Một số điều khoản trong Luật và trong các thông tư hướng dẫn không rõ ràng và không phù hợp, đặc biệt là các qui định về các hộ gia đình kinh doanh, qui định về cấp giấy chứng nhận cho tư vấn pháp lý, qui định về cơ quan có thẩm quyền xác nhận vốn pháp định'.

- Hồ sơ đăng ký kinh doanh của các hợp tác xã phức tạp hơn nhiều so với hồ sơ đăng ký kinh doanh của các doanh nghiệp theo Luật Doanh nghiệp. (Chẳng hạn như, khi đăng ký kinh doanh, một hợp tác xã phải đệ trình sáu loại hồ sơ trong khi một công ty theo Luật Doanh Nghiệp chỉ cần có ba loại hồ sơ) .

2.2. Những khó khăn để nhận được ưu đãi đầu tư

Luật khuyến khích đầu tư trong nước được ban hành để cung cấp một loạt các biện pháp ưu đãi và khuyến khích về đất đai, tín dụng, lao động và các nhân tố sản xuất khác cho các nhà đầu tư trong nước mà có các dự án được Nhà nước khuyến khích. Thủ tục để nhận được Giấy chứng nhận ưu đãi đầu tư đã được đơn giản hóa và trở nên khá dễ dàng cho nhà đầu tư. Tuy nhiên, sau khi có giấy này, để nhận được những ưu đãi đó, các doanh nghiệp, đặc biệt là các công ty tư nhân phải “vượt qua” không ít trở ngại do các cơ quan thi hành luật gây ra. Sự “gây khó” này, trong nhiều trường hợp, đã làm vô hiệu hóa Giấy chứng nhận ưu đãi đầu tư do chính Chủ tịch UBND tỉnh, thành phố trực thuộc T.Ư. cấp, và kết quả là làm cho Luật kém hấp dẫn.

Theo Nghị định 51, các hộ kinh doanh (các doanh nghiệp nhỏ) cũng có thể nhận được những ưu đãi đầu tư nếu họ có các dự án đầu tư được Nhà nước khuyến khích. Tuy nhiên, chỉ có vài chục hộ trong số hơn 2 triệu hộ tiếp cận được đến những ưu đãi của Luật. Lý do của tình trạng này hết sức đơn giản: để được ưu đãi thuế các hộ kinh doanh phải tuân thủ nghiêm chỉnh chế độ kế toán của Bộ Tài chính, phải có sổ sách hóa đơn đầy đủ như áp dụng cho các doanh nghiệp hoạt động theo Luật doanh nghiệp, điều mà các hộ kinh doanh không buộc phải có, hay nói đúng hơn, khu vực hộ kinh doanh được Bộ Tài chính cho phép áp dụng một chế độ kế toán giản đơn (thuế khoán).

Quỹ hỗ trợ phát triển đã đi vào hoạt động hơn 3 năm, tuy nhiên, các doanh nghiệp thuộc khu vực tư nhân hầu như không tiếp cận được đến nguồn vốn của Quỹ do không thể vượt qua được những quy định của Nghị định 43/1999/NĐ-CP về tín dụng đầu tư và các thủ tục của Quỹ. Chẳng hạn, để được cấp tín dụng ưu đãi từ Quỹ Hỗ trợ phát triển, theo Nghị định 43, doanh nghiệp phải có tư cách pháp nhân. Điều này có nghĩa là các doanh nghiệp tư nhân một chủ và các hộ kinh doanh cá thể không thể là đối tượng của Quỹ, vì chúng không có tư cách pháp nhân theo tiêu chí của Bộ luật dân sự Việt Nam.

2.3. Còn nhiều khó khăn trong việc vay vốn

Vẫn còn tồn tại một hiện tượng là trong khi các ngân hàng dư thừa vốn không tìm được các dự án đầu tư thì các công ty tư nhân lại thiếu vốn và phải đi vay ở thị trường không chính thức với lãi suất cao. Sự phân biệt đối xử trong vây vốn vẫn còn tồn tại trong Nghị định số 43/9991/NĐ-CP về tín dụng đầu tư. Theo đó, các doanh nghiệp nhà nước có thể vay tín dụng đầu tư của nhà nước mà không cần phải thế chấp, còn các nhà đầu tư tư nhân muốn vay vốn phải thế chấp.

Vốn vay từ các ngân hàng thương mại chủ yếu là vốn ngắn hạn. Chỉ có 30% trong vay tồn đọng là khoản vay trung và dài hạn và hầu hết các loại tín dụng này là dành cho các doanh nghiệp nhà nước. Thậm chí các ngân hàng thương mại quốc doanh còn dành riêng 30% vốn để cho các doanh nghiệp nhà nước vay. Các thủ tục vay ngân hàng cũng khá phức tạp. Thêm vào đó là các qui định về yêu cầu thế chấp vẫn chưa được hoàn thiện: ít tài sản có thể được sử dụng để thế chấp hợp lệ, quyền sử dụng đất được hợp pháp hoá bằng việc cấp phép sử dụng đất, các ngân hàng thường đánh giá thấp giá trị thế chấp dể bảo đảm an toàn.

Thế chấp quyền sử dụng đất là một vấn đề phức tạp và không rõ ràng do đặc điểm của các quy định của Việt Nam về đất và sở hữu tài sản. Đánh giá quyền sử dụng đất là vướng mắc chính hiện nay. Trên thực tế, các kết quả tố tụng và phán quyết tại toà án cho thấy các cơ quan pháp lý ở các tỉnh đánh giá giá trị quyền sử dụng đất không nhất quán. ở một số tỉnh, các cơ quan có thẩm quyền pháp lý đánh giá giá trị quyền sử dụng đất dựa trên khung giá đất do Chính phủ và Uỷ ban nhân dân tỉnh qui định. Nhưng ở một số tỉnh khác các cơ quan có thẩm quyền pháp lý lại đánh giá giá trị quyền sử dụng đất dựa trên giá của quyền sử dụng đất ở thị trường địa phương. Vì vậy, trong một số trường hợp, quyền hợp pháp và lợi ích của người đi thế chấp và người nhận thế chấp không được bảo vệ.

2.4. Mặt bằng kinh doanh vấn đề nan giải nhất

Hầu hết các doanh nghiệp và các công ty tư nhân đều phải sử dụng nhà cửa, đất vườn làm mặt bằng kinh doanh. Mặc dù Luật Đất đai mới được sửa đổi đã có một số thay đổi quan trọng có lợi cho các nhà đầu tư, nhưng tình trạng thiếu đất cho sản xuất cũng như đất cho xây dựng cơ sở hạ tầng vẫn còn phổ biến trong các doanh nghiệp ngoài quốc doanh.

Do hệ quả của cơ chế kế hoạch hoá tập trung trước đây, phần lớn đất giao cho các doanh nghiệp nhà nước hiện đang bị lạm dụng hoặc để không rất lãng phí. Trong khi đó, nhiều công ty tư nhân mới nổi lên đang thực sự cần đất để bắt đầu hoặc mở rộng kinh doanh lại không có cách nào để có đất trừ khi đi thuê lại đất của các doanh nghiệp nhà nước ở mức giá cao hơn rất nhiều so với mức giá do các cơ quan thẩm quyền nhà nước qui định.

2.5. Những yếu tố bất lợi trong hệ thống thuế hiện hành

Sự khác nhau trong xác định các chi phí biến đổi và không đổi để được khấu trừ từ lợi tức chịu thuế và thuế thu nhập bổ sung gây khó khăn cho các doanh nghiệp ngoài quốc doanh. Một chế độ ưu đãi được áp dụng đối với các doanh nghiệp nhà nước: mỗi lần khi có sự tăng lên về giá mua nguyên liệu thô, trang thiết bị, hàng hoá bằng ngoại tệ hoặc khi tỷ giá hối đoái thay đổi thì chi phí để mua những mặt hàng trên và chi phí cho các mặt hàng chưa bán được sẽ được xác định lại để bảo toàn vốn. Như vậy, rõ ràng là do không được áp dụng qui định này nên các doanh nghiệp ngoài quốc doanh cho dù có hay không có lợi nhuận vẫn phải bỏ vốn của doanh nghiệp ra để nộp thuế.

Đối với các doanh nghiệp nhà nước, lương trả cho công nhân được coi là chi phí không đổi theo mức giá thống nhất đã được thông qua trong khi các doanh nghiệp ngoài quốc doanh phải tuân thủ qui định của Uỷ ban nhân dân tỉnh về mức lương trung bình cho mỗi ngành công nghiệp (mức lương này thường rất thấp).

Trong trường hợp có thêm thu nhập hoặc phải trả thuế thu nhập doanh nghiệp bổ sung thì khi tính mức thuế này các doanh nghiệp nhà nước cũng có lợi thế về mức lãi suất được trừ và họ cũng được hưởng mức thuế bổ sung thấp hơn so với các doanh nghiệp tư nhân.

2.6. Những khó khăn đối với các nhà xuất khẩu

Về xuất khẩu, những vấn đề mà các doanh nghiệp ngoài quốc doanh đang phải đối mặt với bao gồm:

-Việc tiếp cận với hạn ngạch xuất-nhập khẩu bị hạn chế và trên thực tế các doanh nghiệp nhà nước vẫn giành được sự ưu tiên.

-Thiếu thông tin về thị trường của đối tác, về khách hàng nước ngoài và thiếu mạng lưới marketing.

-Tín dụng xuất khẩu và bảo hiểm xuất khẩu không đáp ứng được yêu cầu của các doanh nghiệp.

-Thủ tục hải quan phức tạp, rườm rà; thuế xuất-nhập khẩu được áp dụng tuỳ tiện do hệ thống mã thuế chưa chuẩn.

2.7. Yếu kém của hệ thống các dịch vụ phát triển kinh doanh

Luật khuyến khích đầu tư trong nước đã đưa ra một số các biện pháp chính sách hỗ trợ phát triển các dịch vụ kinh doanh cho các doanh nghiệp. Các chính sách này nhằm khuyến khích các hoạt động tư vấn, đào tạo; nâng cao kỹ năng quản lý, thị trường, cung cấp thông tin khoa học công nghệ, bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ, marketing, thúc đẩy thương mại, thiết lập liên minh và giao lưu, ưu đãi trong thuế nhập khẩu, thuế thu nhập doanh nghiệp, thuế đất, tiền thuê đất và phí sử dụng đất.

Các biện pháp khuyến khích nói trên rất được các nhà đầu tư hoan nghênh. Tuy nhiên, chúng không đến hoặc đến rất ít với các nhà đầu tư tư nhân do những cản trở từ các cơ quan thi hành luật và sự kém hiểu biết của các chủ doanh nghiệp. Dưới đây sẽ điểm qua các vấn đề của từng loại dịch vụ chính.

2.7.1. Về dịch vụ tư vấn

Phí dịch vụ tư vấn quá cao vượt quá khả năng thanh toán của các doanh nghiệp nhỏ. Do qui mô nhỏ, nguồn lực hạn chế và ít chính sách ưu đãi nên các doanh nghiệp ngoài quốc doanh hiếm có cơ hội sừ dụng các nhà tư vấn có năng lực để tiếp cận thị trường thông tin, các thành tựu khoa học, công nghệ và quản lý mới. Trên thực tế, đây là rào cản cho sự tồn tại và phát triển của các doanh nghiệp trong môi trường cạnh tranh hiện nay.

2.7.2. Về chuyển giao công nghệ

Qui chế hiện thời không cung cấp đầy đủ thông tin chơ các hoạt động chuyển giao công nghệ, ví dụ như các hoạt động có liên quan đến việc thực thi công nghệ, ứng dụng các công nghệ nghiên cứu vào sản xuất và kinh doanh. Trong bối cảnh các qui định hiện nay, các hợp đồng về ứng dụng công nghệ được cho là không có hiệu quả do không thoả mãn các điều kiện chuyển giao công nghệ.

Các qui định về hợp đồng chuyển giao công nghệ qui định quá chi tiết về hình thức và nội dung với nhiều điều kiện ràng buộc (ví dụ như thời hạn chuyển giao, mức giá, các điều kiện chuyển giao và bảo hành, v...v) đã tạo ra rào cản và không khuyến khích các nhà đầu tư chuyển giao công nghệ.

Cơ chế thẩm định, phê chuẩn và ký kết hợp đồng chuyển giao công nghệ chứng tỏ sự quản lý cứng nhắc. Cơ chế này đã khiến cho các qui định về chuyển giao công nghệ không những không thể thực hiện được mà còn hạn chế các hoạt động chuyển giao công nghệ thông thường. Trên thực tế, nhiều doanh nghiệp liên doanh đã cố gắng để tránh hoặc hạn chế đến mức có thể những khó khăn trong quá trình ký kết các hợp đồng chuyển giao công nghệ. Hầu hết các doanh nghiệp đều không đăng ký các hợp đồng chuyển giao công nghệ vì họ sợ những thủ tục quan liêu và chậm trê.

2.7.3. Về đào tạo

ở Việt Nam lực lượng lao động tăng nhanh, dự đoán tới năm 2005 lực lượng lao động sẽ chiếm 59% dân số. Vấn đề ở đây là chỉ dưới 20% lực lượng lao động được đào tạo, khoảng 56% công nhân không có kỹ thuật hoặc kỹ thuật thấp. Đặc biệt nghiêm trọng là tình trạng ở nông thôn: 71% lao động làm việc ở các vùng nông thôn nhưng chỉ 10% trong số họ được đào tạo.

Nền giáo dục của Việt Nam chưa hướng vào nhu cầu của kinh doanh thương mại. Đào tạo kỹ thuật ở Việt Nam chủ yếu thuộc trách nhiệm của các trường dạy nghề quốc lập và các trường cao đẳng để đáp ứng nhu cầu đào tạo của các DNNN. Chính phủ đang giảm dần sự hỗ trợ cho một số lượng lớn các trung tâm đào tạo chuyên nghành công nghiệp trên toàn đất nước. Mặc dù chất lượng đào tạo của các trung tâm này chỉ tập trung đáp ứng yêu cầu phát triển công nghiệp hiện đại, song các trung tâm này chỉ có các thiết bị đào tạo lạc hậu và tương lai của họ là không bảo đảm.

Những lý do chính của các trở ngại là:

- Với các doanh nghiệp tư nhân, việc tiếp cận các dịch vụ đào tạo nguồn nhân lực của nhà nước bị hạn chế chủ yếu do họ không có đủ vốn để làm việc đó.

- Chương trình đào tạo hiện nay tại các trường dạy nghề, các trung tâm đào tạo công nhân kỹ thuật không thể đáp ứng nhu cầu của các doanh nghiệp bởi vì nó quá tập trung vào lý thuyết mà quên đi thực hành, nội dung đào tạo thi cũ kỹ không theo kịp những yêu cầu thực tiễn. Hiện tại chỉ có vài trung tâm đào tạo công nhân kỹ thuật được trang bị phương tiện kỹ thuật hiện đại cũng như có nội dung chương trình đào tạo hợp lý.

2.7.4. Về sở hữu công nghiệp

Về địa vị pháp lý, không thấy có sự phân biệt đối xử nào giữa các khu vực kinh tế trong những vấn đề liên quan đến sở hữu công nghiệp. Đó là lý do vì sao mà các quy định pháp luật về sở hữu công nghiệp lại có ảnh hưởng ngày càng tích cực đến việc cải thiện môi trường đầu tư, kinh doanh, khuyến khích hoạt động sáng tạo, cạnh tranh bình đẳng ở Việt Nam.

Tuy nhiên, các quy định pháp luật về sở hữu công nghiệp đã bộc lộ một số hạn chế. Thứ nhất, quyền sở hữu trí tuệ không được bao quát hết mà chỉ được quy định trong một số điều khoản của Bộ luật dân sự, vì bằng sáng chế, thiết kế kiểu dáng công nghiệp hoặc nhãn hiệu sản phẩm không chỉ là tài sản của một cá nhân, mà còn liên quan tới nhiều người khác. Rõ ràng, một hệ thống pháp luật về bảo hộ quyền sở hữu công nghiệp chỉ dựa vào toàn bộ Phần VI của Bộ luật dân sự đã dẫn đến những hạn chế sau:

- Các mối quan hệ về sở hữu trí tuệ được chú trọng đến chủ yếu ở khía cạnh dân sự và được bảo hộ theo các thủ tục dân sự, trong khi đó việc bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ đôi khi cũng cần đến các biện pháp hành chính và hình sự để cưỡng chế;

- Việc xác lập quyền sở hữu công nghiệp đòi hỏi phải chặt chẽ, rõ ràng, đầy đủ và phải phù hợp với trình tự, thủ tục. Một việc như vậy lẽ ra phải được quy định ngay trong luật, chứ không phải thông qua các văn bản dưới luật như hiện nay;

- Vẫn còn nhiều vấn đề quan trọng liên quan đến quyền sở hữu công nghiệp mà chưa được luật quy định. Đó là: Bảo hộ bí mật kinh doanh; bảo hộ quyền đấu tranh chống lại cạnh tranh không bình đẳng trong lĩnh vực công nghiệp; bảo hộ kỹ thuật sinh học trong việc lai tạo các giống cây trồng; bảo hộ những biện pháp phòng ngừa, chữa bệnh cho cây trồng;.và các bảo hộ khác; thiếu quy định về tiêu chuẩn để phân biệt nhãn hiệu sản phẩm đã đăng ký với những chỉ dẫn về địa lý của hàng hoá được bảo hộ; và thiếu quy định về việc bảo hộ các nhãn hiệu nổi tiếng.

- Mặc dù được bình đẳng trước pháp luật, song các doanh nghiệp ngoài quốc doanh Việt Nam vẫn gặp phải nhiều khó khăn trong lĩnh vực sở hữu công nghiệp do năng lực tài chính hạn chế, thiếu kinh nghiệm và cán bộ chuyên môn trình độ cao. Phần lớn các doanh nghiệp này không đủ khả năng tự tiến hành các hoạt động liên quan đến sở hữu công nghiệp.

2.8. Chốt lại những điểm chính

Từ những phân tích trên, có thể thấy rõ sự phân biệt đối xử mà các doanh nghiệp khu vực tư nhân đang còn phải chịu qua nhiều khía cạnh thậm chí ngay cả trong chính sách và trong việc thực thi chính sách. Chẳng hạn, đó là:

Ø Các doanh nghiệp nhà nước có thuận lợi hơn trong việc vay tín dụng ngân hàng. Trong khi các doanh nghiệp dân doanh phải tuân thủ nghiêm chỉnh yêu cầu thế chấp thì các doanh nghiệp nhà nước lại không cần quan tâm tới điều này.

Ø Các doanh nghiệp nhà nước có thể thuê đất dễ dàng hơn so với các doanh nghiệp dân doanh.

Ø Các doanh nghiệp nhà nước dễ dàng tiếp cận với tín dụng ưu đãi của chính phủ hơn là các doanh nghiệp dân doanh.

Ø Các cơ quan có thẩm quyền dường như quan tâm và hỗ trợ các doanh nghiệp nhà nước nhiều hơn so với các doanh dân doanh.

Ø Các doanh nghiệp nhà nước có được nhiều thông tin từ các cơ quan có thẩm quyền hơn các doanh nghiệp dân doanh.

Ø So với các doanh nghiệp dân doanh, đội ngũ công nhân và cán bộ quản lý ớ các doanh nghiệp nhà nước có thể tiếp cận đễ dàng hơn với các dịch vụ đào tạo ngắn hạn miễn phí của các tổ chức nhà nước.

3. Một số giải pháp cải thiện môi trường kinh doanh

3.1. Đảm bảo tính đồng bộ giữa quyền tự do, tự chủ kinh doanh và thể chế kinh tế thị trường

Trong giai đoạn phát triển hiện nay của nền kinh tế, tự do hoá quyền kinh doanh, tự do hoá gia nhập thị trường mới là điều kiện cần nhưng chưa đủ để huy động và phát huy hết nguồn lực hiện có, tận dụng được các cơ hội phát triển, và giải quyết được các vấn đề cơ cấu vùng và cơ cấu ngành, nghề của quá trình phát triển. Các giải pháp mở rộng quy mô “thị trường hoá” nền kinh tế như xây dựng kết cấu hạ tầng, cung cấp thông tin, hỗ trợ phát triển và nâng cao năng lực của các tác nhân thị trường sẽ góp phần "hiện thực hoá" quyền tự do kinh doanh. Thiếu thể chế mở rộng quy mô thị trường, thì quyền tự do kinh doanh chỉ phát huy tác dụng tự phát ở những vùng có kinh tế thị trường phát triển ở mức cao hơn.

3.2. Tạo điều kiện thuận lợi, hỗ trợ khởi nghiệp doanh nghiệp

Trước hết, đó là vấn đề mặt bằng kinh doanh. Tuy có cải thiện so với trước đây, nhưng việc tiếp cận với quyền sử dụng đất làm mặt bằng kinh doanh vẫn là vấn đề khó khăn nhất, là cản trở lớn nhất đối với đầu tư mới cũng như đầu tư mở rộng. Số đất nhà nước có để cho thuê là quá ít so với nhu cầu.[2]

Tạo điều kiện thuận lợi về mặt bằng kinh doanh cùng các dịch vụ hạ tầng với thủ tục nhanh chóng và chi phí hợp lý thông qua xây dựng khu và cụm công nghiệp vừa và nhỏ đã trở thành biện pháp tương đối có hiệu quả trong "cạnh tranh" thu hút đầu tư.

3.3. Tạo lập môi trường thuận lợi đi cùng với các điều kiện trợ giúp doanh nghiệp, nhất là đối với doanh nghiệp nhỏ và vừa

Tạo lập môi trường thuận lợi là chưa đủ cho sự phát triển và nâng cao năng lực cạnh tranh của khu vực doanh nghiệp nói chung và của từng doanh nghiệp nói riêng, mà phải có trợ giúp tích cực nhiều mặt của nhà nước, nhất là đào tạo nâng cao năng lực quản lý cho chủ sở hữu và người quản lý doanh nghiệp v.v... Các trợ giúp của cơ quan nhà nước các cấp không thể chỉ dựa vào lòng nhiệt tình, hăng hái, làm theo “phong trào”, mà phải có tính chuyên môn, chuyên nghiệp cao.

Thực tế, mấy năm qua cho thấy chỉ có nỗ lực của Nhà nước, của các cơ quan và công chức nhà nước là chưa đủ, mà phải tạo cơ chế huy động được sự tham gia của các tổ chức xã hội như hiệp hội, các tổ chức quần chúng, các trường đại học, viện nghiên cứu, các tổ chức tư vấn vào hỗ trợ khởi nghiệp và phát triển doanh nghiệp; đồng thời, sự hỗ trợ từ bên ngoài cũng chỉ có hiệu quả, phát huy được tác dụng như mong muốn, khi doanh nghiệp được tổ chức theo loại hình hiện đại với địa vị pháp lý rõ ràng, được quản lý một cách minh bạch, tuân thủ pháp luật, tôn trọng và tuân thủ các chuẩn mực đạo đức, văn hoá kinh doanh.

3.4. Giảm chi phí đầu vào cho doanh nghiệp để tăng sức cạnh tranh

Hiện tại, chi phí kinh doanh ở Việt nam cao hơn khá nhiều so với các nước khác trong khu vực. Giá điện cao hơn các nước ASEAN khác từ 45% đến 220%, trong khi chất lượng điện cung ứng cũng kém hơn (thường xuyên không bảo đảm điện áp, việc cắt điện diễn ra thường xuyên[3]). Chi phí vận tải, bốc xếp ở VN cao hơn các nước trong khu vực (bình quân 1 DN xuất nhập khẩu theo đường hàng không hoặc đường biển phải chịu 20 loại phí khác nhau). Chi phí giao dịch, xin phép chiếm đến 8-10% chi phí của công trình. Chi phí sản xuất của ngành dệt may VN cao hơn Trung quốc 25-30% do năng suất lao động thấp và hầu hết nguyên phụ liệu đầu vào và máy móc phải nhập khẩu. Năm 2003, cước phí viễn thông đã giảm từ 30% đến 40%, nhưng cước phí điện thoại quốc tế vẫn cao hơn 9 lần so với Nhật Bản và Hàn Quốc. Ngoài ra, còn một loạt chi phí cao bất thường làm giảm sức cạnh tranh của ngành du lịch VN như cước phí Internet, giá vé máy bay, phí xin visa...

Hầu hết các dịch vụ trên đều do các DNNN độc quyền cung ứng, cộng thêm việc chưa có Luật cạnh tranh và kiểm soát độc quyền, nên tình hình chưa được cải thiệt nhiều. Do vậy, giải pháp trước mắt đòi hỏi sự nỗ lực lớn của bộ máy nhà nước là giảm mạnh và kiểm soát độc quyền của các DNNN, giảm mạnh các chi phí trong kinh doanh để bảo đảm khả năng cạnh tranh của doanh nghiệp, đặc biệt các doanh nghiệp nhỏ.

3.5. Hoàn thiện khung pháp lý theo hướng thống nhất cho mọi thành phần kinh tế

Để môi trường kinh doanh trong sạch, khung pháp lý đồng nhất, tránh đối xử không công bằng giữa các khu vực kinh tế, một trong những việc sớm muộn gì cũng cần phải hình thành một luật doanh nghiệp chung cho các doanh nghiệp thuộc các thành phần kinh tế và một luật khuyến khích và bảo hộ đầu tư chung trên cơ sở Luật Đầu tư nước ngoài tại Việt Nam và Luật Khuyến khích đầu tư trong nước hiện hành.

Loại bỏ một cách kiên quyết và đồng bộ các rào cản pháp lý đã phân tích ở trên nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho cáo doanh nghiệp tư nhân dễ dàng tiếp cận với các nhân tố sản xuất như vốn vay, đất vốn công nghệ, thị trường, v...v.

Tiếp tục thực hiện công cuộc cải cách hệ thống thuế, điều chỉnh mức thu nhập chịu thuế khởi điểm đối với người có thu nhập cao và mức thu nhập chịu thuế thu nhập bổ sung./.

---

[1] Số lao động trong DNNN đến 1/7/2002 là 1.845.200 người.

[2] Một số khu công nghiệp đầu tư qua công ty phát triển hạ tầng sau nhiều năm xây dựng, vẫn còn nhiều đất để cho thuê, nhưng chi phí thuê đất quá cao, vượt quá khả năng tài chính của các doanh nghiệp vừa và nhỏ ở trong nước. Có nơi, chi phí thuê đất quá cao, nhu cầu thuê đất thấp, Uỷ ban nhân dân địa phương đã xin chuyển đổi đất công nghiệp thành đất ở, chia lô để bán.

[3] Theo kết quả điều tra của Đề án "Phát triển kết cấu hạ tầng ảnh hưởng đến khả năng cạnh tranh" của CIEM, 36% khách hàng bị cắt điện dưới 3 lần/năm; 25% bị cắt dưới 10 lần/năm và 56% khách hàng bị "chết bất đắc kỳ tử" do cắt điện không thông báo.

--------------------------------

SOURCE: WWW.CIEM.ORG.VN