QUY TẮC TRỌNG TÀI CỦA TRUNG TÂM GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP ĐẦU TƯ QUỐC TẾ (ICSID)

Thạc sỹ HOÀNG THỊ QUỲNH CHI

Viện khoa học kiểm sát VKSNDTC

Trong xu thế hội nhập kinh tế toàn cầu hóa hiện nay, hoạt động đầu tư quốc tế ngày càng phát triển mạnh, quá trình đầu tư có thể phát sinh tranh chấp giữa các nhà đầu tư với các quốc gia tiếp nhận vốn đầu tư. Tranh chấp này có thể được giải quyết theo các thủ tục khác nhau và một trong các thủ tục giải quyết tranh chấp đầu tư quốc tế khá phổ biến trong các hợp đồng đầu tư là giải quyết theo thủ tục Trọng tài của Trung tâm giải quyết tranh chấp đầu tư quốc tế (gọi tắt là ICSID).

1. Tổng quan về ICSID.

ICSID là một tổ chức quốc tế độc lập được thành lập theo Công ước về giải quyết tranh chấp đầu tư giữa các quốc gia và công dân của các quốc gia khác (gọi tắt là Công ước ICSID). Công ước ICSID được soạn thảo bởi các Giám đốc điều hành của Ngân hàng Thế giới (WB) và được họ đề trình vào ngày 18/3/1965 cho các quốc gia thành viên của WB để xem xét với mục đích ký kết và phê chuẩn. Công ước ICSID có hiệu lực ngày 14/10/1966.

ICSID đặt tại trụ sở chính của WB, có quan hệ chặt chẽ với WB. Tất cả các thành viên của ICSID cũng đồng thời là thành viên của WB. Cơ cấu tổ chức của ICSID bao gồm: Hội đồng điều hành, Ban Thư ký, Uỷ ban hoà giải viên và Uỷ ban Trọng tài viên. Chủ tịch của WB đương nhiên giữ chức vụ Chủ tịch Hội đồng điều hành, nhưng không được quyền biểu quyết. Mỗi quốc gia phê chuẩn Công ước được cử một thành viên tham gia Hội đồng điều hành. Thống đốc Ngân hàng Trung ương của mỗi nước là đại diện của nước đó giữ vị trí chính thức trong Hội đồng điều hành của ICSID (trừ khi Chính phủ có quy định khác). Tất cả các vấn đề được đưa ra trước Hội đồng điều hành sẽ được quyết định theo đa số phiếu, mỗi thành viên Hội đồng điều hành được quyền có một phiếu biểu quyết.

Dưới Hội đồng điều hành là Ban Thư ký. Ban Thư ký của ICSID gồm một Tổng Thư ký, một hoặc nhiều Phó Tổng Thư ký và các nhân viên. Tổng Thư ký và Phó Tổng Thư ký phải do Chủ tịch Hội đồng điều hành đề cử và được 2/3 tổng số thành viên Hội đồng điều hành biểu quyết lựa chọn. Tổng Thư ký và Phó Tổng Thư ký có nhiệm kỳ không quá 6 năm và có thể được bầu lại. Tổng Thư ký và Phó Tổng Thư ký không được thực hiện bất kỳ hoạt động chính trị nào, không được tham gia bất kỳ quan hệ lao động nào khác hoặc làm bất kỳ nghề nào khác trừ khi được Hội đồng điều hành chấp thuận. Tổng Thư ký là người đại diện hợp pháp, là người lãnh đạo ICSID và chịu trách nhiệm đối với hoạt động quản lý, kể cả việc bổ nhiệm nhân viên. Đồng thời, Tổng Thư ký còn thực hiện chức năng đăng ký đề nghị Trọng tài, có quyền chứng thực các phán quyết Trọng tài và xác nhận bản sao của các phán quyết đó.

Ngoài Hội đồng điều hành và Ban Thư ký, ICSID còn có Uỷ ban Trọng tài viên và Uỷ ban Hoà giải viên, bao gồm những người có đủ năng lực, được các quốc gia ký kết và Chủ tịch Hội đồng điều hành đề cử. Theo quy định tại Điều 13, 14 của Công ước ICSID: Mỗi quốc gia ký kết có thể đề cử bốn người vào mỗi Uỷ ban. Những người được quốc gia ký kết đề cử không bắt buộc phải là công dân của quốc gia đó. Chủ tịch Hội đồng điều hành có thể đề cử 10 người vào mỗi Uỷ ban. Những người được Chủ tịch đề cử phải có các quốc tịch khác nhau. Những người được đề cử vào các Uỷ ban phải có đạo đức nghề nghiệp và được thừa nhận là có năng lực trong các lĩnh vực pháp lý, thương mại, công nghiệp hoặc tài chính và có thể tin tưởng rằng những người này sẽ đưa ra các phán quyết độc lập. Một người có thể là thành viên của cả hai Uỷ ban. Mọi sự đề cử phải được thông báo cho Tổng Thư ký và có hiệu lực kể từ ngày Tổng Thư ký nhận được thông báo.

ICSID cung cấp cơ sở pháp lý cho hoà giải và Trọng tài các tranh chấp về đầu tư giữa các quốc gia ký kết và các nhà đầu tư là công dân của các quốc gia ký kết khác, nhưng bản thân ICSID không tham dự vào việc hoà giải hay Trọng tài. Đây là nhiệm vụ của các Hoà giải viên và Trọng tài viên được chỉ định bởi các bên hay theo cách khác quy định trong Công ước. ICSID hỗ trợ trong việc tiến hành thủ tục hoà giải và Trọng tài thông qua việc thực hiện các chức năng hành chính khi tiến hành các công việc này.

Việc đưa tranh chấp ra giải quyết bằng Trọng tài tại ICSID là hoàn toàn tự nguyện. Không một quốc gia ký kết nào hay công dân của quốc gia đó có nghĩa vụ sử dụng Trọng tài mà không nhất trí làm như vậy. Tuy nhiên, khi các bên đã nhất trí giải quyết bằng Trọng tài căn cứ vào Công ước ICSID thì họ phải thực hiện cam kết của mình và tuân thủ phán quyết. Ngoài ra, tất cả các nước thành viên ICSID, cho dù có phải là các bên tranh chấp hay không, đều phải công nhận các phán quyết được đưa ra theo Công ước là mang tính ràng buộc và thi hành các nghĩa vụ tài chính mà phán quyết đó áp đặt.

2. Quy tắc Trọng tài ICSID.

1. Những yêu cầu đối với thủ tục Trọng tài ICSID

Theo quy định tại Điều 25 Công ước ICSID: Để đưa một vụ tranh chấp ra giải quyết bằng Trọng tài theo quy tắc Trọng tài ICSID đòi hỏi phải đáp ứng được các yêu cầu sau:

- Thứ nhất, tranh chấp được đưa ra giải quyết phải là tranh chấp pháp lý phát sinh trực tiếp từ hoạt động đầu tư. Các tranh chấp thương mại khác không thuộc thẩm quyền giải quyết của ICSID.

- Thứ hai, tranh chấp được đưa ra giải quyết phải là tranh chấp phát sinh giữa một quốc gia ký kết (hoặc bất kỳ cơ quan, hoặc tổ chức hợp hiến nào mà quốc gia đó đã thông báo cho ICSID) và công dân (pháp nhân hoặc thể nhân) của một quốc gia ký kết khác, trừ trường hợp áp dụng cơ chế phụ trợ (kể từ năm 1978, ICSID đã đưa ra quy tắc phụ trợ cho phép Ban Thư ký ICSID xử lý một số loại thủ tục tranh tụng giữa các quốc gia ký kết và công dân nước ngoài không thuộc phạm vi điều chỉnh của Công ước. Tuy nhiên, giá trị của quyết định giải quyết tranh chấp theo cơ chế phụ trợ chỉ có tính chất khuyến nghị đối với các bên tranh chấp chứ không có tính bắt buộc như phán quyết của Trọng tài ICSID).

- Thứ ba, thủ tục Trọng tài ICSID đòi hỏi phải có sự nhất trí của các bên tranh chấp. Về yêu cầu này, cần phải lưu ý rằng: Việc các quốc gia ký kết và phê chuẩn Công ước ICSID không có nghĩa là tranh chấp liên quan đến quốc gia đó tự động phải giải quyết bằng quy tắc Trọng tài của ICSID mà đòi hỏi phải có thêm thủ tục “nhất trí”. Khi một quốc gia tham gia Công ước ICSID, sự “nhất trí” giải quyết tranh chấp bằng thủ tục Trọng tài ICSID có thể được quy định dưới các hình thức như: Nhất trí theo từng vụ việc; Quy định trong một Hiệp định hoặc Hiệp ước quốc tế; thể hiện sự nhất trí trong một tuyên bố đơn phương, ghi trong Luật của quốc gia.

2. Thủ tục trọng tài ICSID:

Tranh chấp đầu tư được giải quyết theo quy tắc Trọng tài ICSID được tiến hành theo thủ tục sau:

2.1. Đề nghị Trọng tài

Theo quy định tại Điều 36 của Công ước ICSID: Một quốc gia ký kết hoặc công dân của một quốc gia ký kết muốn tiến hành thủ tục Trọng tài phải gửi văn bản đề nghị cho Tổng Thư ký, Tổng Thư ký có trách nhiệm gửi bản sao của đề nghị đó cho bên kia. Văn bản đề nghị phải có các thông tin liên quan đến vấn đề đang tranh chấp, thông tin về các bên tranh chấp và thỏa thuận lựa chọn Trọng tài.

Tổng Thư ký phải đăng ký đề nghị Trọng tài, trừ trường hợp trên cơ sở các thông tin trong văn bản đề nghị, Tổng Thư ký phát hiện ra rõ ràng là tranh chấp không thuộc thẩm xét xử của ICSID. Tổng Thư ký phải thông báo ngay cho các bên về việc đăng ký hoặc từ chối đăng ký đề nghị Trọng tài. Tổng Thư ký phải lập sổ đăng ký riêng cho các đề nghị Trọng tài.

Thủ tục đăng ký đề nghị Trọng tài thực chất là một thủ tục “sàng lọc đơn”. Qua thủ tục đăng ký đề nghị Trọng tài, Tổng Thư ký có thể loại bớt những tranh chấp không thuộc thẩm quyền của ICSID.

2.2. Tổ chức Hội đồng Trọng tài:

Hội đồng Trọng tài là cơ quan giải quyết tranh chấp của các bên. Theo Điều 37 của Công ước ICSID: Hội đồng Trọng tài phải được thành lập ngay khi có thể sau khi đăng ký đề nghị Trọng tài. Hội đồng Trọng tài gồm một Trọng tài viên hoặc một số lẻ các Trọng tài viên do các bên thỏa thuận chỉ định. Trong trường hợp các bên không đồng ý về số lượng Trọng tài viên và cách thức bổ nhiệm Trọng tài viên, Hội đồng Trọng tài sẽ bao gồm ba Trọng tài viên, mỗi bên chỉ định một Trọng tài viên và Trọng tài viên thứ ba là Chủ tịch Hội đồng Trọng tài sẽ do các bên thỏa thuận chỉ định.

Nếu trong thời hạn 90 ngày, sau ngày Tổng Thư ký gửi thông báo đăng ký đề nghị Trọng tài cho các bên (hoặc một thời hạn khác do các bên thỏa thuận) mà Hội đồng Trọng tài không được thành lập, theo đề nghị của một trong các bên và sau khi tham khảo ý kiến của các bên trong chừng mực có thể, Chủ tịch Hội đồng điều hành phải chỉ định Trọng tài viên.

Tổng Thư ký phải bổ nhiệm một Thư ký cho mỗi Hội đồng Trọng tài. Thư ký có thể được bổ nhiệm trong số thành viên Ban Thư ký của ICSID và trong mọi trường hợp, trong khi thực hiện chức năng Thư ký, được coi là một nhân viên của Ban Thư ký.

2.3. Chức năng của Hội đồng Trọng tài:

Theo quy định của Điều 42 Công ước ICSID: Hội đồng Trọng tài sẽ giải quyết tranh chấp theo các nguyên tắc pháp lý do các bên thỏa thuận. Trong trường hợp không có thỏa thuận, Hội đồng Trọng tài sẽ áp dụng Luật của quốc gia ký kết là một bên tranh chấp (kể cả các nguyên tắc xung đột Luật của quốc gia đó) và các quy tắc Luật quốc tế có liên quan.

Trong quá trình giải quyết tranh chấp, trừ trường hợp các bên có thỏa thuận khác, tại bất kỳ giai đoạn nào trong quá trình tố tụng, nếu xét thấy cần thiết, Hội đồng Trọng tài có thể yêu cầu các bên cung cấp tài liệu hoặc các bằng chứng khác, đến địa điểm có liên quan đến tranh chấp và đặt câu hỏi nếu xét thấy cần thiết.

2.4. Phán quyết Trọng tài:

Theo Điều 48 của Công ước ICSID: Hội đồng Trọng tài sẽ giải quyết vụ tranh chấp theo đa số phiếu của tất cả các thành viên. Phán quyết của Hội đồng Trọng tài phải bằng văn bản và được ký bởi các thành viên tham gia đã biểu quyết. Phán quyết phải giải quyết tất cả các vấn đề được đưa ra giải quyết tại Hội đồng Trọng tài và phải nêu lý do làm cơ sở của phán quyết. Bất kỳ thành viên nào của Hội đồng Trọng tài có thể ghi vào phán quyết ý kiến riêng của thành viên đó, ghi nhận việc thành viên đó có đồng ý với đa số các thành viên khác hay không hoặc tuyên bố về việc thành viên đó không đồng ý với quyết định của đa số các thành viên khác.

Trung tâm không được công bố phán quyết nếu không được sự đồng ý của các bên.

Tổng Thư ký phải gửi ngay bản sao phán quyết Trọng tài có xác nhận cho các bên (Tổng Thư ký có thẩm quyền xác nhận phán quyết). Phán quyết được coi là giao cho các bên vào ngày bản sao có xác nhận của phán quyết được gửi đi.

Một điểm cần lưu ý là: ICSID được hình thành bằng một Công ước quốc tế và được bảo vệ trong khuôn khổ của Công ước. Do đó các phán quyết của Hội đồng Trọng tài đưa ra không xem xét lại ở bất kỳ Toà án trong nước nào. Điều đó cũng có nghĩa là, khi một quốc gia đã gia nhập Công ước thì quốc gia đó đã từ bỏ quyền xem xét lại phán quyết Trọng tài ICSID rồi. Các quyết định Trọng tài của Hội đồng Trọng tài đưa ra được thi hành ở bất kỳ quốc gia nào là thành viên của Công ước. Các quốc gia ký kết cam kết thực thi các phán quyết của Hội đồng Trọng tài ICSID giống như thực thi các bản án của Toà án cao nhất của nước mình. Tuy nhiên, phán quyết của Hội đồng Trọng tài có thể được giải thích, sửa đổi và hủy bỏ bởi chính ICSID.

2.5. Công nhận và thi hành phán quyết Trọng tài

Theo quy định tại Điều 53 của Công ước ICSID: Phán quyết Trọng tài ICSID có giá trị ràng buộc các bên và không thể bị kháng cáo hoặc bị ràng buộc bởi bất kỳ biện pháp nào, trừ các biện pháp đã được quy định tại Công ước. Mỗi bên phải tôn trọng và tuân thủ các quy định của phán quyết, trừ trường hợp phán quyết bị đình chỉ theo các quy định có liên quan của Công ước.

Việc thi hành phán quyết được điều chỉnh bởi pháp luật về thi hành án có hiệu lực tại quốc gia nơi phán quyết cần được thi hành. Việc các quốc gia ký kết công nhận và cho thi hánh phán quyết Trọng tài ICSID không phải là xem xét lại phán quyết đó./.

NGUỒN: TẠP CHÍ KIỂM SÁT SỐ 2/2005