Theo tác giả, một điều rất quan trọng trong việc nâng cao chất lượng đào tạo tiến sỹ là vấn đề đầu vào, tức là khâu hình thành ý tưởng trước khi nghiên cứu sinh bắt tay vào nghiên cứu. Muốn vậy, việc công bố các công trình nghiên cứu đã có trên mạng là rất cần thiết nhằm tránh hiện tượng trùng lắp hay đạo văn. Bên cạnh đó, việc công bố các bài báo khoa học trên các tạp chí khoa học uy tín trong và ngoài nước cũng là điều cần thiết.
Những ai quan tâm đến vấn đề đào tạo tiến sỹ ở trong nước đều cảm thấy phấn khởi trước tin Bộ Giáo dục và Đào tạo sẽ chấn chỉnh quy trình đào tạo tiến sỹ. Hiện nay, Bộ đang trong quá trình hoàn thiện Dự thảo Quy chế đào tạo tiến sỹ và lấy ý kiến đóng góp của các bộ/ngành liên quan để có thể trình ban hành trong thời gian sớm nhất. Theo Dự thảo quy chế, các luận án tiến sỹ phải công bố trên mạng và trước khi bảo vệ luận án, nghiên cứu sinh phải có một bài báo khoa học đăng trên một tạp chí khoa học quốc tế hay kỷ yếu hội nghị*.
Việc công bố các luận án tiến sỹ trên mạng là một hướng đi đúng và phù hợp với xu hướng phát triển trên thế giới. Tại các nước Bắc âu, hầu hết các trường đại học đều công bố toàn bộ luận án tiến sỹ và thạc sỹ trên mạng. Tại Bắc Mỹ, một số trường đại học lớn không chỉ công bố các luận án tiến sỹ hiện tại, mà còn đưa lên mạng các luận án được thực hiện từ những năm đầu thế kỷ XX trở về sau. Tại Anh và úc, các trường đại học cũng hoặc là có dự án cho việc công bố hoặc đã dần dần công bố luận án tiến sỹ và thạc sỹ trên mạng. Trong môi trường thông tin mở rộng và vấn nạn đạo văn tràn lan trên thế giới ngày nay, việc công bố các công trình nghiên cứu trên mạng là một điều cần thiết, một cách ngăn ngừa tình trạng chồng chéo về đề tài nghiên cứu.
Tuy nhiên, trong điều kiện hiện tại và bối cảnh ở nước ta, cần phải xác định mục tiêu cụ thể và nghiên cứu hệ quả của việc công bố luận án trên mạng. Có phải mục tiêu là để nâng cao chất lượng luận án hay đáp ứng sự tò mò của công chúng, kể cả các chuyên gia cùng ngành? Luận án đã được thông qua và học vị đã cấp, liệu mục tiêu đó có đạt được hay không? Nếu có người phát hiện luận án có vấn đề thì cơ chế giải quyết như thế nào? Ai sẽ là người đứng ra giải quyết vấn đề và phương án giải quyết ra sao? Nếu luận án được đánh giá là không đạt tiêu chuẩn, học vị sẽ bị thu hồi hay nghiên cứu sinh phải quay lại học tiếp? Những tiêu chuẩn cho một luận án tiến sỹ là gì, ai đặt ra? Nói tóm lại, có rất nhiều câu hỏi và vấn đề cần phải xem xét hay tham khảo các trường đại học phương Tây.
Theo tôi, công bố luận án tiến sỹ trên mạng là điều kiện cần, nhưng chưa đủ để nâng cao chất lượng học vị tiến sỹ. Tiến sỹ là một học vị đạt được nhờ vào nghiên cứu khoa học. Sản phẩm chính của nghiên cứu khoa học là bằng sáng chế và những bài báo được công bố trên các tạp chí khoa học quốc tế có hệ thống bình duyệt (tiếng Anh gọi là “peer-reviewed journals”). Nói cho cùng, luận án tiến sỹ chính là tập hợp những kết quả nghiên cứu trong thời gian nghiên cứu sinh theo học. Thật vậy, ở các trường đại học Bắc âu, nội dung chính của luận án tiến sỹ là tập hợp những bài báo nghiên cứu đã công bố trong thời gian nghiên cứu dưới sự hướng dẫn của giáo sư. Chính vì thế, ở các đại học Bắc âu, người ta quy định nghiên cứu sinh phải công bố ít nhất 3 bài báo khoa học trên các tạp chí khoa học quốc tế, nội dung luận án chủ yếu là những bài báo này cộng với vài chương tóm lược phương pháp và thảo luận về kết quả nghiên cứu. Nhiều trường đại học ở Anh, úc, Mỹ và ngay cả Trung Quốc, nghiên cứu sinh chỉ được phép viết luận án khi nào đã công bố một số bài báo khoa học trên các tạp chí khoa học có bình duyệt nghiêm chỉnh.
Có ý kiến cho rằng, yêu cầu nghiên cứu sinh công bố ít nhất một bài báo khoa học trên tạp chí khoa học quốc tế là một “thách thức lớn”. Theo tôi, đào tạo một tiến sỹ không chỉ dựa vào một vài bài báo khoa học hay một luận án, mà là đào tạo một nhà khoa học chuyên nghiệp và độc lập. Trước đây, tôi đề nghị 7 tiêu chuẩn cho học vị tiến sỹ (Tạp chí Hoạt động Khoa học số tháng 8.2006). Trong 7 tiêu chuẩn đó, tôi cũng đề nghị nên khuyến khích nghiên cứu sinh công bố ít nhất một bài báo trên các tạp chí khoa học quốc tế trước khi viết luận án. Thật ra, công bố kết quả nghiên cứu trên các diễn đàn khoa học quốc tế là một điều gần như tất yếu trong quá trình học tiến sỹ (tôi dùng hai chữ “diễn đàn” ở đây để chỉ các tạp chí khoa học có hệ thống bình duyệt và các hội nghị khoa học quốc tế với sự tham gia của các nhà khoa học có uy tín). Nhiều đại học ở châu âu, châu Mỹ và úc khuyến khích nghiên cứu sinh công bố vài bài báo khoa học trước khi viết luận án tiến sỹ. Ngày nay, các đại học lớn ở Trung Quốc, Hàn Quốc, Đài Loan, Philipin… cũng có quy định tương tự.
Bài báo khoa học, nói cho cùng, là một bản báo cáo những gì nghiên cứu sinh đã làm và tại sao làm, kết quả ra sao và có ý nghĩa gì, những gì cần làm tiếp. Người đọc bản báo cáo là những đồng nghiệp, kể cả chuyên gia và nghiên cứu sinh, trên toàn thế giới. Chính những người đọc này là những người “phản biện” thích hợp nhất và có lẽ công bằng nhất. Vì thế, công bố những gì đã nghiên cứu là một hình thức “thử lửa” tốt nhất cho nghiên cứu sinh, bởi qua đó mà đồng nghiệp trong và ngoài nước có thể thẩm định chất lượng của công trình nghiên cứu và luận án của nghiên cứu sinh. Nếu công trình nghiên cứu được đồng nghiệp đánh giá cao, thì bài báo đó còn thể hiện một sự đóng góp vào kho tàng tri thức của nhân loại. Hiện nay, sự có mặt của khoa học Việt Nam trên trường quốc tế còn rất hạn chế, nếu không muốn nói gần như là con số không. Do đó, việc công bố bài báo khoa học còn là một hình thức thực tế nhất để đóng góp vào việc nâng cao năng suất khoa học của Việt Nam.
Bài báo khoa học trên các tạp chí khoa học quốc tế còn là một cơ hội để nghiên cứu sinh làm quen với quá trình hội nhập quốc tế. Nhiều người nghĩ rằng sau khi làm xong luận án tiến sỹ, có mảnh bằng trong tay là xong. Thật ra, hoàn tất luận án và được mang danh “tiến sỹ” chỉ mới là bước đầu trong sự nghiệp khoa bảng, bởi vì nghiên cứu sinh còn phải “tiêu tốn” một thời gian làm nghiên cứu hậu tiến sỹ ở một trường đại học khác. Để có một chân nghiên cứu hậu tiến sỹ là một cuộc cạnh tranh gay gắt. Hàng năm, có hàng chục ngàn tiến sỹ trên khắp thế giới cạnh tranh nhau để xin được vài trăm vị trí nghiên cứu hậu tiến sỹ. Những người thành công thường là những nghiên cứu sinh đã có vài bài báo khoa học trong khi học tiến sỹ. Vì thế, công bố bài báo khoa học trên các tạp chí khoa học quốc tế còn là một hình thức đảm bảo và nâng cao khả năng cạnh tranh của nghiên cứu sinh trên trường quốc tế.
Công bố kết quả nghiên cứu trên các diễn đàn khoa học quốc tế không phải là một thách thức lớn, nếu công trình nghiên cứu tiến sỹ có chất lượng xứng đáng với học vị. Nói cách khác, nếu đề án nghiên cứu được suy xét cẩn thận, với những ý tưởng mới và có ích, phương pháp thực hiện đạt chuẩn khoa học, thì việc công bố kết quả không phải là một vấn đề gì to tát lắm. Nếu đề án nghiên cứu không có giá trị khoa học hay không xứng đáng một luận án tiến sỹ thì nghiên cứu sinh cũng chẳng học được gì sau ba hay bốn năm theo học.
Để đảm bảo một công trình nghiên cứu tiến sỹ có chất lượng và xứng đáng là một đề án nghiên cứu cấp tiến sỹ, vấn đề quan trọng là đầu vào, tức là khâu hình thành ý tưởng trước khi nghiên cứu sinh bắt tay vào nghiên cứu. ở các nước phương Tây và theo kinh nghiệm của người viết bài này, trước khi ghi danh học tiến sỹ, nghiên cứu sinh và giáo sư hướng dẫn phải soạn thảo một đề án ngắn (khoảng 2-3 trang). Đề án này sẽ được một hội đồng khoa học gửi cho 3 nhà nghiên cứu trong và ngoài trường đại học để thẩm định xem có xứng đáng một công trình nghiên cứu cấp tiến sỹ hay không và giáo sư hướng dẫn có đủ tư cách để hướng dẫn luận án hay không. Chỉ khi nào đề án được hội đồng khoa học đó thông qua thì nghiên cứu sinh mới bắt đầu nghiên cứu. Với “đầu vào” như thế, việc công bố kết quả nghiên cứu không phải là một thách thức lớn.
Người viết bài này đã có dịp đọc, xem xét và góp ý một số đề án nghiên cứu cấp tiến sỹ trong nước thuộc ngành y khoa. Nhận xét đầu tiên là tất cả những đề án tôi đã đọc qua đều không xứng đáng một luận án tiến sỹ, bởi vì ý tưởng không có gì mới và thiếu phương pháp khoa học. Thiếu cái mới trong ý tưởng nghiên cứu, tôi nhận ra, là vì thiếu thông tin. Thật vậy, tôi nhận thấy rằng tất cả nghiên cứu sinh mà tôi tiếp xúc đều rất nhiệt tình làm nghiên cứu và say mê học hỏi, nhưng vì không có trong tay những y văn mới nhất (một phần là do hệ thống Internet tại đại học và thông tin ở trong nước còn kém), nên các đề án họ soạn thảo cực kỳ... đơn sơ. Với các đề án mà ý tưởng chỉ lặp lại y văn của 30 năm về trước và những phương pháp nghiên cứu quá thô sơ, thì kết quả của nghiên cứu không thể cống hiến gì cho nền y học nước nhà, chứ chưa nói đến việc công bố trên các tạp chí khoa học quốc tế. Những nghiên cứu như thế chẳng những làm tốn tiền của ngân sách nhà nước, làm mất uy tín khoa học quốc gia, mà còn làm thui chột tài năng của giới trẻ.
Một cách lý tưởng, học vị tiến sỹ là một loại “hộ chiếu quốc tế” để tham gia nghiên cứu khoa học. Trong một vài phát biểu trước, tôi có đề nghị rằng để đảm bảo tính quốc tế của học vị tiến sỹ ở trong nước, mỗi đề án nghiên cứu cấp tiến sỹ ở vài ngành khoa học nên mời ít nhất một giáo sư uy tín ở nước ngoài tham gia hướng dẫn. Sự có mặt của các giáo sư quốc tế như thế sẽ giúp cho nghiên cứu sinh có thêm thông tin, học thêm về phương pháp khoa học và nhất là thiết lập mối bang giao khoa học sau khi tốt nghiệp (rất cần thiết cho giai đoạn nghiên cứu hậu tiến sỹ như tôi đã nêu ở phần trên).
Nói tóm lại, tôi rất hoan nghênh những đổi mới về quy chế đào tạo tiến sỹ với việc nhấn mạnh vào việc công bố bài báo khoa học trên các tạp chí khoa học quốc tế. Việc công bố kết quả nghiên cứu không chỉ là điều kiện cần cho một học vị tiến sỹ, mà còn thể hiện một sự đóng góp vào việc nâng cao sự có mặt của khoa học Việt Nam trên trường quốc tế. Tuy nhiên, quy chế mới về đào tạo tiến sỹ của Bộ Giáo dục và Đào tạo cần phải thêm phần thẩm định đề án nghiên cứu cấp tiến sỹ một cách nghiêm chỉnh theo chuẩn mực quốc tế trước khi nghiên cứu sinh đăng ký theo học. Duy trì chất lượng cao từ “đầu vào” cũng chính là một khâu quan trọng để đảm bảo sự thành công trong chương trình đào tạo tiến sỹ.
[*] Phát biểu trên Người lao động, một cán bộ của Bộ Giáo dục và Đào tạo cho biết: “Để được công nhận là tiến sỹ, các nghiên cứu sinh cũng phải có ít nhất một bài đăng trên tạp chí khoa học hoặc kỷ yếu của hội nghị khoa học chuyên ngành nước ngoài, một bài đăng trên tạp chí khoa học chuyên ngành có uy tín trong nước do cơ sở đào tạo quy định, và điểm TOEFL quốc tế 500 hoặc tương đương”.
=================================
NGUYỄN VĂN TUẤN - TẠP CHÍ HOẠT ĐỘNG KHOA HỌC SỐ 5/2007
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét